Làng lụa Vạn Phúc (nay thuộc phường Vạn Phúc, quận Hà Đông, Hà Nội) là một làng nghề dệt lụa tơ tằm đẹp nổi tiếng từ ngàn năm trước, được công nhận kỷ lục “Làng nghề dệt lụa tơ tằm lâu đời nhất còn duy trì hoạt động đến ngày nay” do Trung tâm sách kỷ lục Việt Nam trao tặng. Đây là điểm tham quan rất nổi tiếng tại Hà Nội, mỗi tháng đón từ 3.000 đến 5.000 khách du lịch.

Chúng tôi đến thăm làng lụa Vạn Phúc vào một chiều đầu thu. Trước cổng làng, nép mình dưới tán cây cổ thụ xanh rì là tảng đá màu trắng xám đầy vẻ nguyên sơ với dòng chữ: “Làng lụa Vạn Phúc” cách điệu mềm mại như lụa.
 
Bước qua cánh cổng làng uy nghi sừng sững, nắng chiều thu vàng hoe hoe kẻ loang lổ lên màu gạch đỏ au, như nét màu nghịch ngợm của đứa trẻ lên năm, chúng tôi như lạc vào thế giới của sắc màu. Dọc hai bên đường, những gian hàng lụa san sát, như một cuộc tụ hội của sắc màu: xanh, đỏ, tím, vàng, nâu, đen, trắng… Sắc màu rực rỡ của những tà áo thướt tha, những chiếc khăn mềm mại, những chiếc túi thanh lịch và long lanh ánh mắt, tươi rói nụ cười của những cô bán hàng.
 
Nằm bên bờ sông Nhuệ, làng lụa Vạn Phúc vẫn còn giữ được ít nhiều nét cổ kính của làng quê xưa với hình ảnh cây đa cổ thụ, giếng nước, sân đình, buổi chiều họp chợ dưới gốc đa trước đình.
 
Cánh cổng tre đậm nét Việt dẫn vào khu giới thiệu, nơi đưa khách du lịch đến gần hơn với lụa Vạn Phúc, với hai câu đối: “Chấn hưng nghiệp Tổ kết tinh hoa/Hòa hợp âm dương sinh bảo vật” thể hiện niềm tin, sự quyết tâm gìn giữ, bảo tồn nghề truyền thống của ông cha truyền lại. Trong khu giới thiệu trưng bày mô hình một khung dệt lụa cổ có từ đầu thế kỉ 19 là công cụ lao động đem lại sự phồn thịnh của làng nghề Vạn Phúc suốt bao nhiêu thế kỉ. Trên từng thanh gỗ in hằn những vết chân thời gian, được đặt uy nghiêm trong lầu tứ trụ nâng đỡ mái lợp ngói mũi hài, uốn cong bốn góc mềm mại, chạm trổ phượng long, rèm tre rủ bốn phía. Hiện nay những khung dệt máy thay dần cho những khung dệt thủ công vì thế khung dệt lụa cổ ấy như ôm vào lòng mình bao thăng trầm của làng lụa Vạn Phúc.
 
Du khách không chỉ đắm mình vào những màu sắc tươi rói của lụa với đủ thứ mặt hàng đa dạng, đẹp mắt như quần, áo, túi, ví, khăn, gối hay những tấm lụa nguyên bản,… trong gian hàng trưng bày mà còn được lắng nghe âm thanh rộn ràng của khung cửi, tiếng lách cách của con thoi, những âm thanh đã trở thành nhịp điệu cuộc sống nơi đây. Chúng tôi được một nghệ nhân giới thiệu về quy trình hoạt động của chiếc máy dệt lụa, chị vừa thoăn thoắt tay làm vừa hồ hởi: “Công việc này đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận, chịu khó. Khi khung dệt chạy, lúc nào cũng phải có người túc trực bên để khi sai lỗi thì chỉnh sửa kịp thời để có được một tấm lụa đẹp, đảm bảo chất lượng.”
 
Được chạm tay lên tấm lụa mềm mịn, mát rượi, óng ả như đánh thức mọi giác quan, lòng chợt nhớ hai câu thơ của nhà thơ Nguyên Sa trong bài thơ “Áo lụa Hà Đông”: “Nắng Sài Gòn anh đi mà chợt mát/ Bởi vì em mặc áo lụa Hà Đông”. Hoa văn trang trí trên vải lụa rất đa dạng và tinh tế như mẫu Song hạc, mẫu Thọ Đỉnh, mẫu Tứ Quý... khiến cho các bộ trang phục trở nên duyên dáng, sống động. Dường như những nghệ nhân đã gửi cả cái tình đằm thắm vào từng đường kim, mũi chỉ.
 
Đền thờ Tổ Nghề trầm mặc, mái ngói đỏ au dẫu qua bao mưa nắng như thắm mãi sự tôn kính, lòng biết ơn đối với cha ông đã gây dựng lên làng nghề Vạn Phúc. Tương truyền rằng Tổ nghề là bà Lã Thị Nga, con một gia đình hào phú ở Cao Bằng, một lần theo chồng là Cao Biền đi kinh lí ở ấp Vạn Bảo, thấy đất đai trù phú, bà xin ở lại ấp dạy dân trồng dâu, nuôi tằm, dệt lụa. Trong hậu cung của đền thờ vẫn bày những thúng sơn, thước sơn, kéo bằng sắt, vạch bằng ngà là những đồ dùng của thợ may. Hàng năm cứ vào ngày mùng 10 tháng 8 và 25 tháng chạp âm lịch, làng Vạn Phúc lại nô nức lễ hội giỗ tổ.
 
Cây cầu gỗ cong cong màu son đỏ bắc qua con suối nhỏ róc rách chảy dẫn sang đền thờ chủ tịch Hồ Chí Minh nép mình bên um tùm cây cối. Khu giới thiệu như hình ảnh thu nhỏ của làng Vạn Phúc, lưu giữ những nét xưa giữa ồn ào phố thị. Dạo quanh những con đường nhỏ giữa làng, chúng tôi đặt chân vào không gian linh thiêng của chùa Vạn Phúc khi bóng tối đã mỏng mảnh như khói loãng dần trong hoàng hôn. Theo lời kể của một người trong làng, ngôi chùa là nơi hàng trăm thợ thủ công làng Vạn Phúc và gần 600 thợ vùng nam Hoài Đức đấu tranh đòi cải thiện đời sống cho nhân dân lao động, tố cáo tội ác của thực dân Pháp vào ngày 6/2/1937. Đây là cuộc đấu tranh công khai đầu tiên của nhân dân Vạn Phúc trong thời kì cao trào cách mạng dân chủ 1936-1939. Vì thế ngôi chùa không chỉ là một địa chỉ tâm linh mà còn mang đậm dấu ấn lịch sử. Giữa hồ nước xanh thăm thẳm, tượng Phật Bà Quan Âm bằng đá trắng ngự trên đài sen hướng ra con đường chạy qua trước cổng làng.
 
Chúng tôi còn được thăm đình làng Vạn Phúc, miếu làng, chợ làng,… những nét vẽ đơn sơ, cổ kính phác họa lên hình ảnh một làng nghề truyền thống giữa lòng thủ đô.